ไส้เดือน
ฝอยในสกุล Steinemema spp.
นับป็นหนึ่งในชีวภัณฑ์ที่มีศักยภาพในการกำจัดแมลงศัตรูพืชได้หลายชนิด
สามารถนำมาใช้ทดแทน และลดจำนวนครั้งของการใช้สารเคมีที่เป็นพิษ
เพื่อความปลอดภัยต่อผู้ใช้ ผู้บริโภค และสิ่งแวดล้อม
การเพาะเลี้ยงไส้เดือนฝอยกำจัดแมลง มีขั้นตอนไม่ยุ่งยาก
เกษตรกรหรือบุคคลทั่วไป สามารถทำได้ด้วยตนเอง ด้วยวัสดุอุปกรณ์
ที่มีราคาถูก หาได้ง่าย ใช้ต้นทุนต่ำ ให้ผลผลิตสูง การเพาะเลี้ยงใช้เอง
ยังได้ไส้เดือนฝอยที่แข็งแรง และมีศักยภาพในการกำจัดแมลงศัตรูพืช
ได้อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้การใช้ไส้เดือนฝอย ในการกำจัดปลวก
ก็เป็นทางเลือกที่ดี ที่ปลอดมลพิษ และไม่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม อีกด้วยขั้นตอนการเพาะเลี้ยง
1. ขั้นตอนการเตรียมอาหารเพาะเลี้ยง
สูตรอาหารเทียมชนิดแข็งกึ่งเหลว ที่ใช้ในการเพาะเลี้ยงไส้เดือนฝอย ประกอบด้วย แหล่งอาหาร 2 ชนิดที่สำคัญคือ โปรตีนและไขมัน ที่ได้จากพืชหรือสัตว์ ซึ่งี่หาได้ง่ายและราคาถูก สูตรอาหารเพาะเลี้ยงมีหลายสูตร ตัวอย่างเช่น สูตรไข่ไก่ การเตรียมอาหารเพาะเลี้ยง สูตรไข่ไก่ปริมาตร 2 ลิตร ประกอบด้วยไข่ไก่ 500 ซีซี. (9-10ฟอง) ผสมน้ำมันหมู 200 ซีซี. และน้ำสะอาด 300 ซีซี. ปั่นในเครื่องปั่นผสมอาหาร ให้เป็นเนื้อเดียวกัน เทเก็บไว้ในภาชนะ เพื่อใช้คลุกกับวัสดุเพาะเลี้ยง
2. ขั้นตอนการเตรียมวัสดุคลุกอาหาร และภาชนะบรรจุอาหารเพาะเลี้ยง
2.1 วัสดุคลุกอาหารเพาะเลี้ยง นำแผ่นฟองน้ำสังเคราะห์ ล้างน้ำสะอาด และผึ่งให้แห้ง จากนั้นนำมาตัด เป็นก้อนสี่เหลี่ยมลูกเต๋าขนาด 1x1 ซม. ใช้คลุกกับอาหาร ได้เป็นก้อนอาหาร สำหรับใช้เพาะเลี้ยงไส้เดือนฝอย
2.2 ภาชนะบรรจุอาหารเพาะเลี้ยง ใช้ถุงพลาสติกทนร้อนชนิดหนา ขนาด 8x12 นิ้ว เป็นภาชนะบรรจุก้อนอาหารเพาะเลี้ยงไส้เดือนฝอย
3. ขั้นตอนการคลุกอาหาร และบรรจุในถุงเพาะเลี้ยง
นำอาหารเพาะเลี้ยงปริมาตร 1 ลิตร เทลงบนก้อนฟองน้ำ น้ำหนัก 60 กรัม ใช้มือคลุกเคล้าผสม ให้อาหารดูดซับ ในก้อนฟองน้ำให้ทั่ว จะได้เป็นก้อนอาหาร นำก้อนอาหาร ใส่ลงในภาชนะบรรจุเพาะเลี้ยง หรือถุงทนร้อน แบ่งเท่าๆกัน ได้จำนวน 10 ถุงเพาะ จัดรูปทรงถุงเพาะ ให้เป็นรูปสามเหลี่ยม ใช้เครื่องรีดความร้อน รีดปิดปากถุง จะได้ถุงอาหารเพาะเลี้ยง เป็นรูปทรงสามเหลี่ยม
4. ขั้นตอนการอบนึ่งฆ่าเชื้อถุงอาหารเพาะเลี้ยง
ใช้ถังน้ำมันขนาด 200 ลิตร เป็นถังนึ่งฆ่าเชื้อถุงอาหาร โดยใส่น้ำในถังประมาณ 1 ใน 8 ของถัง ภายในถังนึ่งมีตะแกรงที่ทำจากลวด วางอยู่บนฐานไม้ หรือฐานเหล็กฉากที่ก้นถัง เพื่อกันไม่ให้ถุงเพาะเลี้ยงถูกน้ำ จากนั้นนำถุงอาหารเพาะเลี้ยง ใส่ในถุงพลาสติกทนร้อนขนาดใหญ่อีก 1 ชั้น นำไปวางบนตะแกรงลวดภายในถังนึ่ง ปิดฝาถัง นำไปนึ่งบนเตาแก๊ส ใช้เวลา2 1/2 ชั่วโมง แล้วพักถุงอาหารไว้ในถัง 30 นาที ก่อนจะนำออกมา จัดถุงเพาะให้เป็นรูปทรงสามเหลี่ยม และเขย่าถุงให้ก้อนอาหารกระจายเป็นก้อนๆ ไม่ติดเป็นกลุ่ม ใช้กรรไกรขลิบถุงให้อากาศเข้าเล็กน้อย ตั้งให้อาหารเย็นก่อนใส่หัวเชื้อไส้เดือนฝอย
5. ขั้นตอนการล้างหัวเชื้อไส้เดือนฝอย เพื่อใช้เพาะเลี้ยงในถุงอาหารนำหัวเชื้อไส้เดือนฝอยของกรมวิชาการเกษตร ที่บรรจุในซองพลาสติก มาตัดถุง และเทโพลิเมอร์ลงในภาชนะ เติมน้ำสะอาดพอท่วม ใช้มือกวนล้างไส้เดือนฝอยให้หลุดออกจากผิวของโพลิเมอร์ เทน้ำและโพลิเมอร์ทั้งหมดผ่านกระชอนกรองแยก ส่วนของโพลิเมอร์จะติดอยู่บนกระชอน ส่วนของน้ำซึ่งมีตัวไส้เดือนฝอย จะผ่านกระชอนลงสู่ภาชนะที่รองรับ นำน้ำที่ผ่านการกรองเทเก็บในแก้วใส จากนั้นนำไปตั้งไว้ประมาณ 15 นาที ให้ตกตะกอน แล้วค่อยๆ รินน้ำส่วนบนทิ้ง ให้เหลือแต่ตะกอนไส้เดือนฝอยที่เห็นเป็นสีเหลืองอ่อนที่ก้นแก้ว ปรับปริมาตรน้ำให้ได้ประมาณ 15 ซีซี.
6. ขั้นตอนการใส่หัวเชื้อไส้เดือนฝอย ในถุงอาหารเพาะเลี้ยง
เตรียมพื้นที่ที่สะอาด โดยใช้แอลกอฮอล์ร้อยละ 70-75 พ่นฆ่าเชื้อที่พื้นบริเวณที่ใส่เชื้อ รวมถึงมือของผู้ปฏิบัติ และถุงอาหารเพาะเลี้ยงที่ผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้ว การใส่ไส้เดือนฝอยในถุงอาหารเพาะเชื้อ ทำได้โดยใช้กระบอกและเข็มฉีดยาใหม่ที่ฆ่าเชื้อแล้ว ขนาดปริมาตร 20 ซีซี. ดูดหัวเชื้อไส้เดือนฝอยที่เตรียมไว้ ฉีดผ่านถุงอาหารลงสู่ก้อนอาหารภายในถุงเพาะ ถุงละ1ซีซี.
7. ขั้นตอนการบ่มเพาะเลี้ยง
นำถุงอาหารเพาะเลี้ยงที่ใส่หัวเชื้อแล้ว ไปตั้งวางบนชั้น ในห้องที่มีอากาศถ่ายเท อุณหภูมิที่พอเหมาะอยู่ระหว่าง 27-33 องศาเซลเซียส หัวเชื้อไส้เดือนฝอยจะเจริญเติบโต และขยายพันธุ์ภายในถุงเพาะเลี้ยง จนอาหารหมด ใช้เวลาประมาณ7วัน จะสังเกตเห็นไส้เดือนฝอยเคลื่อนที่เกาะรอบถุงเพาะเลี้ยง เป็นเส้นตาข่ายสีขาว หรือรวมกลุ่มกันเป็นกระจุก
8. ขั้นตอนการแยกผลผลิตไส้เดือนฝอยจากถุงเพาะเลี้ยง
เติมน้ำในถุงเพาะ เพื่อล้างให้ไส้เดือนฝอยหลุดออกมา และเททั้งหมดลงในถังสะอาด ทำซ้ำ2-3ครั้ง เพื่อล้างไส้เดือนฝอยให้หมดจากถุงเพาะ เทรวมไว้ในถังสะอาด หยดน้ำยาล้างจานลงไปประมาณ 25 ซีซี. ช่วยลดคราบไขมัน กวนและขยำก้อนฟองน้ำ ให้ไส้เดือนฝอยเคลื่อนที่ออกมาอยู่ในน้ำ จากนั้นเททั้งหมดผ่านตะแกรง หรือกระชอน เพื่อกรองแยกก้อนฟองน้ำทิ้งไป ส่วนของน้ำที่ผ่านตะแกรงลงสู่ถัง จะมีไส้เดือนฝอยจำนวนมาก ที่ได้จากการเลี้ยงขยายในถุงเพาะ จากนั้นนำไปใส่ในถังพ่นสารเคมีชนิดสะพายหลัง สามารถนำไปพ่นกำจัดแมลงศัตรูพืชได้ทันที
